Insane

Kẻ nào xô ông xuống dốc? Nếu không là bọn đế quốc cấm đường, truy diệt, rồi bỏ tù, can gì ông, phải tìm chiến thuật, đi đường vòng vèo, ngụy trang, để ý tưởng nung nấu của mình vẫn đến được với bạn đọc. Vậy đâu phải tự ông trượt xuống dốc? Không lẽ cuộc sống của một nhà văn khi trực tiếp hoạt động cho cách mạng đã đẩy ông xuống dốc? Những cuộc gặp gỡ trao đổi với nhiều cán bộ hoạt động bí mật, có trình độ lý luận, am tường chiến lược - những nhiệm vụ được giao cao hơn nhiều so với lần đầu tiếp xúc thấp thoáng năm 1936 - mà từ đó ông sinh ra Bước đường cùng - thực chất đã mở ra trước ông những tầm nhìn mới. Phút lặng - cho dù bắt đầu từ bọn cường quyền, nhằm triệt hạ cấm đường ông đến với bạn đọc - thì ông đã sử dụng như tấm màn ngụy trang cho một giai đoạn mới tự vượt chính mình trong đời làm cách mạng và đời văn. (Tất cả được phản chiếu những vệt sáng trong Tranh tối tranh sáng, Hỗn canh hỗn cư,...). Nhiều người sống ở thị xã Thái Bình thời ấy vẫn còn nhắc đến hình ảnh ông giáo Hoan, ngày ngày vào buổi trưa, đẩy xe bò cùng anh em thanh niên đi quyên gạo, quyên cơm cứu tế đồng bào bị nạn đói. Ðêm hôm bọn Nhật giải hai tên Công sứ và phó Công sứ Pháp qua thị xã Thái Bình, một cuộc biểu tình lớn nổ ra tập hợp nhân dân diễu hành kéo lên dinh Tổng đốc với khẩu hiệu: "Ðả đảo Va-rê, Va-lăng-xô" - "Việt Nam độc lập". Ông giáo Hoan đi gõ cửa từng nhà. Từng nhà đi theo ông Giáo Hoan, hô khẩu hiệu theo ông Giáo. Mà trời thì đang mưa lạnh. Cuộc mít tinh họp ngay đêm ấy giữa sân dinh Tổng đốc và mọi người thật ngạc nhiên đến thán phục - cán bộ Việt Minh diễn thuyết chính là anh Tài Khoái, con trai ông giáo Hoan mới vừa từ nhà tù vượt ra, đầu còn trọc tóc. Rồi chỉ một thời gian rất ngắn ngay sau đó, chính ông phải vào nhà tù của phát xít Nhật. Cách mạng Tháng Tám thành công đâu phải "may thay" với nhà văn Nguyễn Công Hoan! Và việc gọi là quay ra "làm thơ tình", đến bản thân mình đã thấy nó "không hay nên không thuộc", thì thơ gửi cho ai? Chẳng cũng là một lối nói trào phúng của ông vậy sao?
Một bài học ông vẫn thường căn dặn thế hệ trẻ chúng tôi: Khi đi thực tế nghiên cứu sự kiện nhân vật không thể chỉ đọc các báo cáo, nghe tự kể hoặc mọi người kể, rồi nhìn hiện tượng. Có khi người ta kể thế, nhưng lại ẩn đằng sau những điều ngược lại ta còn phải khám phá, bỏ công tìm tòi lý giải, tự trả lời những câu hỏi từ bản chất cuộc sống, trong thời điểm lịch sử ấy. Nếu không, ai cần đọc tiểu thuyết. Ðời phong phú hơn nhiều.
Suy diễn tùy tiện đến chà đạp nhân phẩm của nhà văn, đâu phải khuynh hướng của Ðảng Cộng sản Việt Nam trong phê bình nghiên cứu văn học. Với nghề văn, đòi hỏi trước tiên là cái tâm và cái đức. Ðọc những dòng tâm sự của ông, càng thấu hiểu ông hơn.
"Kể ra thì hồi này tôi còn viết được nhiều. Còn nhiều đề tài tôi chưa viết. Có nhiều chuyện, tôi định viết, nhưng không viết nổi vì không nỡ, nó thương tâm quá. Chẳng hạn một cảnh trong gia đình một anh phu xe. Ngày mà tên đốc lý Hà Nội ra lệnh cấm ngồi xe cao-su hai người, và định giá mỗi cuốc ngắn, khách phải trả một hào, thì ai cũng tưởng nó tốt với anh em lao động. Nhưng cái áo ngoài nhân đạo che đậy cái âm mưu bên trong là nó giết anh em kéo xe. Bởi vì trong khi ấy, nó hạ giá xe điện xuống mỗi chặng đỗ có hai xu. Cho nên xe điện đương ế thì chật những khách. Người ta không đi xe kéo nữa, vì đáng lẽ hai người thuê hai xe, phải trả hai hào, thì đi xe điện, mỗi người chỉ mất có hai xu. Vì lẽ ấy, mà anh phu xe tôi nói trên kia, không kiếm ra tiền để nuôi nổi vợ và một con. Vợ anh vì bận con mọn, cũng chỉ đi gánh nước thuê mỗi ngày chẳng đủ ăn. Hai vợ chồng bèn đổi cách sinh sống, vợ làm nghề mại dâm. Chồng dắt khách về. Cứ tối tối, người vợ trang điểm xong, thì mang gửi con bên hàng xóm. Chồng đưa khách về nhà, thì ngồi chờ ở ngoài đường. Rồi khách ra, anh kéo người ấy đi. Tôi đã ngồi vào bàn giấy, nghĩ ra cảnh ấy để viết. Tôi đã tưởng tượng và tôi đã khóc. Không thể nào hạ bút được.." (tr.214, tr.215).
Một tấm lòng: Một tâm hồn đáng kính. Một ý tưởng quyết liệt từ giác ngộ cách mạng. Suốt đời, Nguyễn Công Hoan trung thành với Tổ quốc, nhất quán trong mọi ứng phó, trước biết bao tình huống khắc nghiệt (dù với việc của gia đình, của đoàn thể, của ngòi bút). Ông coi nghề viết là sứ mạng thiêng liêng. Ông không bao giờ "bứt lìa" hoặc "bán" ngòi bút của mình và cũng không bao giờ ông tự "cãi" cho chính mình. Như một cây cổ thụ cam chịu đứng trước giông bão. Như một con khủng long mà Nguyễn Minh Châu đã từng "nhìn" thấy. Và Hoàng Trung Thông phải thốt lên: "Trong thế hệ nhà văn cùng với Anh chẳng ai làm được hơn Anh".
Ðã hơn nửa thế kỷ từ kháng chiến chống Pháp. Ðã hơn 60 năm, từ 1939-1945. Những việc xảy ra vẫn đi cùng với đời ta như hình với bóng, bất chấp thời gian. Và sự tìm, để hiểu biết về một con người, vẫn chưa phải hết. Vậy mà sự hóa thân của tác giả vào tác phẩm, đâu chỉ có thể chỉ cần đọc lướt một lần.
Tôi cắm cúi xuống những trang tiểu thuyết của Cha, như người địa chất đi tìm quặng gốc. Ngoài kia gió bấc đang lại tràn về.
Nguyễn Công Hoan
( 1903 - 1977 )
Sinh 1903, tại Xuân Cầu, Nghĩa Trụ, Văn Giang tỉnh Bắc Ninh, nay là tỉnh Hưng Yên, trong một gia đình Nho học, mất năm 1977 tại Hà Nội.
Nguyễn Công Hoan viết văn từ năm 17 tuổi, năm 20 tuổi xuất bản tập truyện ngắn Kiếp hồng nhan, và năm 32 tuổi (1935), nổi tiếng với tập truyện ngắn Kép Tư Bền.
Sự nghiệp văn học của Nguyễn Công Hoan khá đồ sộ với hàng trăm truyện ngắn và nhiều tiểu thuyết . Các tác phẩm của ông đã được tái bản nhiều lần và hiện được chọn lại trong bộ Tuyển tập Nguyễn Công Hoan (3 tập, Nxb. Văn học, 1983 - 1986).
01.Răng con chó của nhà tư sản 02.Oẳn tà rroằn 03.Thật là phúc
04.Hai thằng khốn nạn 05.Ngựa người và người ngựa 06.Thế là mợ nó đi tây
07.Xin chữ cụ nghè 08.Thằng ăn cắp 09.Báo hiếu: trả nghĩa cha
10.Báo hiếu: trả nghĩa mẹ 11.Vợ 12.Cụ Chánh Bá mất giày
16.Xuất giá tòng phu 17.Đào kép mới 18.Phành phạch
19.Tôi cũng không hiểu tại làm sao (I) 20.Tôi cũng không hiểu tại làm sao (II 21.Chiếc quan tài
22.Đồng hào có ma 23.Ngậm cười 24.Thịt người chết
25.Sáu mạng người 26.Con ngựa già 27.Tinh thần thể dục
28.Hai cái bụng 29.Sáng, chị phu mỏ 30.Người vợ lẽ bạn tôi
31.Công dụng của cái miệng 32.Người thứ ba .
Bài viết của Thủy Sinh

Cụ Nguyễn Công Hoan từ nhỏ đã có một năng lực tiềm tàng về văn chương , nhà thơ Nguyễn Khắc Hiếu (Tản Đà) là người đã gây ảnh hưởng về nghệ thuật sâu sắc nhất cho cụ. Chính Tản Đà đã khuyến khích và thúc đẩy cụ Nguyễn Công Hoan viết văn lối "tả chân", một định hướng chính xác tuyệt đối cho sự nghiệp của cụ sau này.
Vì thế cho nên... văn chương của cụ phải chăng cũng đã phảng phất một chút cái "ngông cuồng" của thi sĩ "chịu chơi" Tản Đà? Không rõ khuynh hướng "xấu và tiêu cực" trong tác phẩm của cụ được đề cập ở bài viết trên là như thế nào...
Nhân đây TS cũng muốn chia sẻ về một khía cạnh khác của cụ Nguyễn Công Hoan, tức là mối quan hệ giữa cụ thuở hàn vi với nhà thơ Tản Đà...
Cụ Hoan kém Tản Đà 15 tuổi, từ lúc nhỏ đã say mê văn chương và cả con người của Tản Đà. Vì nhà cụ ở gần nhà Tản Đà (phố Hàng Hài) nên cụ may mắn được Tản Đà cho xem nhiều sáng tác thơ văn của mình. Có lần Tản Đà xoa đầu cụ và bảo "Cậu bé này thông minh lanh lợi lắm. Tôi đoán chắc sau này cậu bé sẽ trở nên một nhân tài" (theo Kiều Văn)
Cụ Hoan đã cộng tác với Tản Đà trong suốt quá trình Tản Đà làm chủ bút "An Nam tạp chí". Và các tác phẩm tả chân đầu tiên của cụ Hoan như "Hai thằng khốn nạn", "Ván cách", "Người ngựa, ngựa người" v.v... đều được thi sĩ hoan nghênh và cho đăng "tút xúyt" trên "An Nam tạp chí". Theo Kiều Văn, lúc ấy cụ Hoan được đánh giá là "những trái ngọt đầu mùa của một cây bút hiện thực tài ba..."
Suốt đời cụ Nguyễn Công Hoan chịu ơn Tản Đà. Và có lẽ đó cũng là lý do để Tản Đà viết câu chí lí sau : "Yêu quý nhau vì tinh thần quý hơn yêu quý nhau vì vật chất, cho nên đối với người thật yêu quý thời lo về phúc trạch chưa bằng lo về danh tiết trong trăm năm."